W skład masy spadkowej, oprócz aktywów rzeczowych takich, jak chociażby nieruchomości, pojazdy czy dzieła sztuki, wchodzą również środki finansowe i zobowiązania, jakie pozostawił po sobie zmarły krewny. Właśnie dlatego, zanim podejmiesz decyzję o przyjęciu spadku, upewnij się, że nie jest on obciążony długami. Jeśli natomiast chcesz wiedzieć, czym jest dziedziczenie długów oraz jak uniknąć tego problemu, koniecznie przeczytaj nasz poradnik. Znajdziesz w nim szereg praktycznych informacji na temat tego, w jakich sytuacjach odrzucić spadek oraz po jakim czasie zobowiązania spadkodawcy ulegają przedawnieniu.
Spadek kojarzony jest najczęściej z procedurą dziedziczenia majątku należącego niegdyś do zmarłego. Warto jednak wiedzieć, że w niektórych przypadkach jego przyjęcie może mocno skomplikować sytuację finansową spadkobiercy. Wszystko dlatego, że w myśl art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego, w skład masy spadkowej wchodzą nie tylko prawa majątkowe, lecz również zobowiązania, jakie w chwili śmierci ciążyły na spadkodawcy. W efekcie może się okazać, że spuścizną po zmarłym krewnym będą także pozostawione przez niego długi.
Na gruncie krajowego porządku prawnego wyróżnia się dwa podstawowe tryby dziedziczenia – testamentowy oraz ustawowy. Ten pierwszy stosowany jest wtedy, gdy zmarły pozostawił testament wskazujący, w jaki sposób należy podzielić jego majątek pomiędzy spadkobierców. Tryb ustawowy znajduje z kolei zastosowanie wówczas, gdy taki dokument nie został przygotowany, lub też, gdy nie spełnia on wymogów formalnych. Podziału spadku dokonuje się tu zgodnie z zasadami opisanymi w Kodeksie cywilnym.
Dziedziczenie długów po rodzicach lub innych krewnych ma miejsce wtedy, gdy w skład masy spadkowej oprócz aktywów wchodzą jeszcze zobowiązania zmarłego, które:
Ponadto Kodeks cywilny do długów spadkowych zalicza jeszcze:
Obowiązujące obecnie przepisy nie pozwalają na rozgraniczenie praw majątkowych od zobowiązań, jakie ciążyły na spadkodawcy w chwili jego śmierci. Tym samym podejmując decyzję o przyjęciu spadku, musisz liczyć się z tym, że odziedziczysz majątek wraz z towarzyszącym mu długiem.
Dziedziczenie długów odbywa się na tej samej zasadzie, co dziedziczenie pozostałych składników masy spadkowej. Co do zasady, spuściznę po zmarłym otrzymują w pierwszej kolejności małżonek i dzieci. Spadkobiercom z tej grupy przysługują równe udziały w masie spadkowej, z tym jednak, że część małżonka nie może być mniejsza, niż ¼ całości spadku.
Jeśli natomiast spadkodawca nie miał dzieci, prawo do spadku, także tego obciążonego długami, przechodzi na małżonka oraz rodziców zmarłego. W przypadku braku wymienionych wyżej spadkobierców, za powołanych do spadku uznaje się pozostałych bliskich krewnych, a w tym rodzeństwa czy dziadków. Obowiązujące obecnie przepisy przewidują również, że prawo do spadku po zmarłym może przejść na gminę, w której zamieszkiwał spadkodawca. Stanie się tak, gdy zmarły nie miał żadnych krewnych i nie pozostawił po sobie testamentu.
Uregulowania zawarte w Kodeksie cywilnym wskazują, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, z chwilą jego śmierci przechodzą na spadkobierców zaliczanych do tzw. pierwszej grupy (czyli zstępnych i małżonka). Jeżeli odrzucą oni spadek, dziedziczą dalsi krewni. W ich przypadku przeniesienie praw i zobowiązań majątkowych powstaje z chwilą, gdy uzyskali informację o nabyciu prawa do spadku.
Z perspektywy dziedziczenia długów po rodzicach lub dalszych krewnych duże znaczenie mają działania, jakie spadkobierca podejmie po uzyskaniu informacji o powołaniu do spadku. Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami może on:
Jeśli natomiast w ciągu 6 miesięcy spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia, z mocy prawa otrzymuje on spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza (§ 2 art. 1015 Kodeksu Cywilnego). Więcej na ten temat piszemy w artykule: Zobowiązania finansowe a śmierć lub choroba.
Opisane wyżej zasady dziedziczenia długów mają zastosowanie także w przypadku małoletnich spadkobierców. Warto jednak wiedzieć, że rodzice lub opiekunowie prawni, którzy nie chcą, aby dziecko przejęło zobowiązania finansowe po zmarłym, mogą w jego imieniu odrzucić spadek lub też przyjąć go na zasadzie ograniczonej odpowiedzialności.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie zawsze skutecznie chroni spadkobierców przed niechcianymi zobowiązaniami. Dziedziczenie długów na zasadzie ograniczonej odpowiedzialności nie znajduje zastosowania w przypadku nieruchomości obciążonych hipoteką. Jeśli zatem w skład masy spadkowej wchodzi mieszkanie, którego zakup był finansowany za pomocą kredytu hipotecznego, to wówczas bank może zażądać od spadkobiercy spłaty całego długu, niezależnie od wartości rynkowej odziedziczonej nieruchomości.
Przepisy Kodeksu Cywilnego wskazują, że dziedziczenie długów nie dotyczy tych zobowiązań, które są ściśle związane z osobą zmarłego. Te wygasają bowiem wraz ze śmiercią dłużnika. Do tej kategorii należą np.:
Dziedziczenie długów po rodzicach może wpływać na to, że faktyczna wartość masy spadkowej znacząco się zmniejszy. Z tego względu, zanim spadkobierca podejmie decyzję o tym, czy przyjąć lub odrzucić zapis, powinien zweryfikować, czy zmarły miał jakieś zobowiązania. Nierzadko ustalenie faktycznego zadłużenia spadkodawcy bywa kłopotliwe – instytucje finansowe, udzielające kredytów i pożyczek, mogą powołać się na tajemnicę bankową i nie informować potencjalnych spadkobierców na temat zobowiązań zmarłego.
W takiej sytuacji warto pamiętać, że niektóre długi spadkowe ulegają przedawnieniu. Regulacje dotyczące tej materii znalazły się w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z brzmieniem art. 118, ustawowy termin przedawnienia wynosi 6 lat, zaś w przypadku roszczeń wynikających z tytułu świadczeń okresowych (np. kredytów bankowych) czy tych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - 3 lata.
W praktyce, to kiedy przedawnią się długi, zależy również od tego, czy wystąpią okoliczności wpływające na tzw. przerwanie biegu przedawnienia. Zgodnie z art. 123 Kodeksu cywilnego do takiej sytuacji może dojść:
Więcej na temat tego, kiedy przedawniają się długi, przeczytasz w naszym wpisie!
Istnieje kilka sposobów pozwalających uniknąć dziedziczenia długów. Gdy zobowiązania, jakie pozostawił zmarły, znacząco przewyższają wartość jego majątku, najrozsądniej jest odrzucić spadek w całości. Ten przywilej przysługuje zarówno spadkobiercom ustawowym, jak i tym, którzy zostali wskazani w testamencie. Pamiętaj jednak, że jeśli należysz do tzw. pierwszej grupy spadkobierców, osobami powołanymi do spadku staną się automatycznie Twoi zstępni. Aby zapobiec dziedziczeniu długu przez małoletnie dziecko, musisz odrzucić zadłużony spadek także w jego imieniu.
Jeśli nie masz pewności czy zmarły miał długi, najlepszym rozwiązaniem okaże się przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Pamiętaj jednak, że jeśli odziedziczysz mieszkanie obciążone hipoteką, bank najpewniej zażąda od Ciebie spłaty pozostałej części kredytu (niezależnie od tego, jaka jest faktyczna wartość nieruchomości).
Co natomiast zrobić, gdy spadkobierca przyjął spadek, nie mając wiedzy o zobowiązaniach zmarłego? Obowiązujące obecnie przepisy przewidują możliwość zmiany orzeczenia i odrzucenia zadłużonego spadku. Przygotowując wniosek do sądu, musisz wskazać w nim okoliczności faktyczne, uniemożliwiające uzyskanie informacji o zadłużeniu spadkodawcy. Pamiętaj jednak, że sąd podczas rozpoznania sprawy, będzie postępował zgodnie z zasadą ignorantia iuris nocet (łac. nieznajomość prawa szkodzi). Tym samym osoby, które przyjmując spadek, wiedziały o zobowiązaniach zmarłego, nie mogą liczyć na zmianę orzeczenia.
Dość istotną kwestią z perspektywy dziedziczenia długów jest przeniesienie na spadkobierców zobowiązań wynikających z niepłacenia alimentów. Art. 139 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, że sam obowiązek alimentacyjny wygasa z chwilą śmierci uprawnionego lub zobowiązanego. Ma on zatem charakter niedziedziczny. Artykuł ten odnosi się wyłącznie do tych rat alimentów, które zobowiązany miałby obowiązek zapłacić w przyszłości. Inaczej wygląda kwestia długów alimentacyjnych. Te, choć mają charakter osobisty, wchodzą w skład masy spadkowej. Tym samym, jeśli dłużnik w chwili śmierci miał zaległości alimentacyjne względem uprawnionego, to wówczas taki dług zalicza się do spadku po nim. Osoba uprawniona do otrzymywania alimentów może zatem zażądać od spadkobierców uregulowania zaległych zobowiązań.
Podpisanie intercyzy uznaje się za jeden ze skuteczniejszych sposobów na zabezpieczenie się przed długami małżonka. Istnienie rozdzielności majątkowej często wyklucza bowiem możliwość dochodzenia należności przez wierzycieli z majątku wspólnego. Takie zasady obowiązują jednak za życia obojga małżonków. Inaczej wygląda sytuacja na gruncie prawa spadkowego. W tym przypadku małżonek zmarłego dziedziczy spadek na takich samych zasadach, jak osoby, które nie podpisały intercyzy. Z tego względu ustanowienie rozdzielności majątkowej nie wpływa na dziedziczenie długów przez żonę czy męża.
Długi spadkodawcy podlegają dziedziczeniu na takich samych zasadach, jak pozostałe elementy masy spadkowej, a zatem nieruchomości, czy środki finansowe. Warto o tym pamiętać, podejmując decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu. Jeśli nie masz pewności, że zmarły nie pozostawił po sobie żadnych zobowiązań, najrozsądniej przyjąć spadek na zasadzie ograniczonej odpowiedzialności. Pamiętaj także, że do dziedziczenia długu dochodzi z chwilą nabycia tytułu spadkobiercy. Może to nastąpić z chwilą przyjęcia spadku lub też automatycznie, w trybie przewidzianym w § 2 art. 1015 Kodeksu Cywilnego.
